Vopnaðir verðir og lögregluvald
Vísir Innlent 15. desember 2013 15:30
MYND/VILHELM
Eva Bjarnadóttir skrifar:
Sigríður Margrét Örnólfsdóttir hefur skýrt markmið með því að segja sögu sína. Sögu sem fáir eru tilbúnir til að deila með almenningi. „Ég segi hana ekki síst vegna fólksins sem þjáist vegna geðraskana af ýmsu tagi. Vegna þess að mér finnst að margt megi bæta,“ segir Sigríður, sem sjálf er greind með geðklofa og á að baki ítrekaðar innlagnir á geðdeild. Sigríður hefur tvívegis verið nauðungarvistuð á sjúkrahúsi, en hún telur nauðsynlegt að breyta viðbrögðum kerfisins þegar fólk veikist alvarlega af geðsjúkdómum.
Kennari, rithöfundur og miðill
Sigríður starfaði lengst af sem aðstoðarleikskólastjóri, en einnig sem sérkennari á leikskóla. Hún hætti svo alfarið á vinnumarkaði fyrir tveimur árum. „Það fer svo mikil orka í þetta. Ég forðast til dæmis margmenni eins og í verslunarmiðstöðvum,“ segir hún. Sigríður situr þó ekki auðum höndum, því í vikunni gaf hún út bókina Hrelli, sögu um umhverfisvernd fyrir börn. Hún ber einnig titilinn fyrirbænamiðill og endurútgaf nýverið heftið „Fyrirbænamiðill segir frá“ þar sem hún lýsir lífsreynslu sinni og miðlunum að handan.
Hófst með áfalli
„Ég varð fyrir áfalli fyrir sautján árum þegar sonur minn, sem þá var átta ára, slasaðist lífshættulega,“ útskýrir Sigríður. Hún vakti yfir drengnum sínum í sex sólarhringa án hvíldar og rekur upphaf veikinda sinna til þessara atburða. „Andlegar varnir mínar brotnuðu niður,“ segir hún. Sonur Sigríðar náði sér fljótt og nokkrum vikum síðar ákvað fjölskyldan að halda í sólarlandaferð til Spánar. Þá fann hún fyrst fyrir einkennum sjúkdómsins þegar hún heyrði skyndilega raddir og sá sýnir sem aðrir sáu ekki. „Ég skildi ekki að maðurinn minn sá hvorki né heyrði það sama og ég,“ útskýrir hún. „Raddirnar voru yfirleitt neikvæðar og ógnandi, en það komu alltaf góðar og kærleiksríkar raddir með.“
Fyrsta innlögnin
Þegar Sigríði hætti að lítast á blikuna bað hún um að vera lögð inn á sjúkrahúsið í nágrenninu. „Ég var samstundis sjúkdómsgreind með geðklofa og dópuð upp þannig að ég hélt ekki höfði, en skynjanirnar mögnuðust og urðu enn þá verri,“ rifjar hún upp. Hún segist hafa verið skelfingu lostin og hrædd um manninn sinn og barn. Þegar leið að heimför reyndist eiginmanni Sigríðar erfitt að fá leyfi sjúkrahússins til þess að útskrifa hana. „Þetta er greinilega bara litið svo alvarlegum augum á Spáni að þeir ætluðu ekki að hleypa mér úr landi,“ segir Sigríður.
Leyfið fékkst að lokum og Sigríður var flutt á flugvöllinn í fylgd vopnaðra lögreglumanna. „Ég var keyrð í hjólastól að flugvélardyrunum, svo sljó af lyfjum að ég hélt ekki höfði,“ segir Sigríður, sem undraðist mjög viðbúnaðurinn vegna einnar meinlausrar konu. „Ég hafði ekki svo mikið sem lyft fingri á sjúkrahúsinu, og hef raunar aldrei gert,“ segir hún.
Veikindin hafin
Þegar heim var komið tók við lyfjameðferð hjá geðlækni og erfitt tímabil þar sem Sigríður lagðist ítrekað inn á geðdeild. Hún var aftur greind með geðklofa, geðrofssjúkdóm sem veldur ýmsum skyntruflunum sem oft leiða til fælni og félagslegrar einangrunar. Sjúkdómurinn er jafn algengur hjá konum og körlum, en karlar greinast oft fyrr á lífsleiðinni heldur en konur. „Ég var skelfingu lostin þegar ég heyrði hatursfullu raddirnar. Ég kólnaði upp og fann fyrir verkjum,“ útskýrir Sigríður, sem segir mikilvægt að taka tillit til líðanar fólks í umgengni við það þegar það veikist.
„Mér leið illa á geðdeildinni, enda voru innlagnirnar allar stuttar. Ég komst upp á lagið með að leyna ástandinu til að komast fyrr út,“ Sigríður segist oft hafa verið útskrifuð af sjúkrahúsinu í sama ástandi og hún kom inn.
Miðlar og dulræn málefni
„Ég fór að leita upplýsinga og gerði mér grein fyrir að aðrir sáu hvorki né heyrðu það sama og ég,“ segir Sigríður, sem hóf að kynna sér dulræn málefni, þar á meðal rannsóknir Erlends Haraldssonar, prófessors, á reynslu Íslendinga af dulrænum fyrirbærum. „Ég var skyggn sem barn og trúi því að raddirnar séu að handan,“ útskýrir hún, en þrátt fyrir margra ára lyfjameðferð hætti hún aldrei að heyra raddir eða sjá sýnir. „Ég heyri þær ekki lengur þegar ég er innan um fólk. Í kringum mig er mikil vernd núna og ég hef ekki þurft að leggjast inn á geðdeild í tólf ár.“
Vopnaðir verðir og lögregluvald
Mannréttindabrot!
Lyfjameðferð við alvarlegum geðsjúkdómum fer gjarnan fram með reglubundinni lyfjagjöf með svokallaðri forðasprautu. Sigríður mætti á sjúkrahúsið á nokkurra vikna fresti til þess að fá lyfin sín. „Einn morgun sótti eitthvað að mér og ég fann að það var ekki allt í lagi. Ég söng mikið og móðir mín sem var í heimsókn tók bara undir með mér. Síðar um daginn keyrði ég á spítalann og sat á biðstofunni þegar ég brýst út í söng aftur. Ég söng Ísland úr Nató, herinn burt!“
Hún segir að reynt hafi verið að þagga niður í henni og henni sagt að það gengi ekki að syngja svona. Að lokum kom læknir til hennar og sagðist vilja leggja hana inn. „Ég var færð inn í lokað herbergi þar sem ég hóf að rífa mig úr fötunum því ég espaðist öll upp við tilhugsunina um að það ætti að leggja mig inn.“ Hún var lögð í rúm og haldið niðri á meðan hún var sprautuð niður. „Ég sló ekki frá mér, en þegar þeir komu með sprautuna kallaði ég: Mannréttindabrot! Mannréttindabrot! Mannréttindabrot!“
Í sprautunni voru lyf sem höfðu róandi áhrif. „En engin lyf hafa haft áhrif á skynjanir mínar,“ staðhæfir Sigríður.
Nauðungarvistuð í annað sinn
Veikindum Sigríðar var hvergi nærri lokið og nokkru síðar var hún nauðungarvistuð í annað sinn. „Ég var heima í eins konar transástandi. Þá er maður svolítið lokaður,“ segir Sigríður og brosir út í annað. „Þá er maður mikið lokaður,“ leiðréttir hún, „og ekki auðvelt að ná til manns. Eiginmaður minn hafði áhyggjur af mér svo hann hafði samband við geðlækni.“
Geðlæknir kom heim til Sigríðar til að kanna líðan hennar og komst að þeirri niðurstöðu að nauðsynlegt væri að leggja hana inn. Sigríður er í dag ekki sammála því að það hafi verið nauðsynlegt, að minnsta kosti ekki á þann hátt sem það var svo gert. „Ég var ekkert ógnandi eða hótandi. Ég var bara með skynjanir sem ég var að fara í gegnum,“ útskýrir hún. Hún segist hafa allt viljað gera til að fara ekki aftur á geðdeild, sem hún segir hafa verið helvíti á jörð fyrir sig.
Í lögreglufylgd
Lögreglan mætti stuttu síðar. „Ég streittist á móti og það eina sem ég sagði var „bíddu“ því ég vildi tefja þetta aðeins. Finna betri lausn. En ég var dregin út í lögreglubílinn og hent í gólfið. Á meðan ég lá þar fann ég fyrir miklum þrýstingi í líkamanum og missti svo meðvitund.“ Á leiðinni sátu tveir lögreglumenn og læknir yfir henni. Þegar á sjúkrahúsið var komið rankaði hún við sér. „Ég var þá laus úr transinum og orðin skýr og róleg. Samt sem áður var ég sprautuð niður. Þegar ég sá sprautuna kallaði ég aftur hátt og skýrt: Mannréttindabrot!“
„Það gæti kviknað í!“
Það verður fátt um svör þegar Sigríður er spurð að því hvort hún hafi fengið skýringar á nauðungarvistununum. „Mér var bara sagt að ég væri mikið veik,“ rifjar hún upp. „Ég man að einn læknir sagði við mig: „þú ert alltaf að kveikja á kertum. Það gæti kviknað í!“, sem mér þótti heldur skrítið því ég lenti í eldsvoða sem barn og er mjög eldhrædd. Ég hafði þá alltaf kveikt á einu kerti hér heima sem var í skotheldum umbúðum,“ segir Sigríður, sem kann ekki frekari skýringar á þessari athugasemd en hún rímar vel við þá tilfinningu margra geðsjúkra að í þeirra tilviki er eðlileg hegðun stundum álitin óeðlileg, eingöngu vegna veikindanna.
Gefa ætti meiri tíma
Þegar Sigríður er spurð um hvað hún hafi lært og hvernig megi bæta aðstæður geðsjúkra sem eru nauðungarvistaðir segir hún að auka megi samtal og hlustun. „Mér finnst að það hljóti að vera hægt að gefa meiri tíma, reyna að komast að því hvað er að kvelja viðkomandi,“ segir hún hugsi. Hún nefnir aðferð sem notuð hefur verið í Finnlandi og gengur út á að nota samtal þegar upp koma bráðatilvik hjá geðsjúkum. Þá er fjölskyldan kölluð saman, málin rædd og reynt að komast að rót vandans.
„Nauðungarvistun getur verið nauðsynleg í einhverjum tilvikum og þau mál eru mörg og mismunandi, en það er óþarfi samt að hreyta harkalega í fólk þegar því líður svona hrikalega illa og er í dýpstu örvæntingu,“ eru skilaboð Sigríðar, sem þakkar börnum sínum þremur að hún komst í gegnum veikindin. „Þau sýndu alltaf svo mikla ást á móður sinni og stuðning á hverju sem gekk.“
