NÝTT húsnæði við Vallartún 2 var tekið í notkun á dögunum, en þar eru íbúðir fyrir geðfatlaða, 6 talsins, og eru íbúar fluttir inn í 5 þeirra, sú síðasta verður tekin í notkun innan tíðar.
Fyrirmyndin er sótt í svipað form og er í húsi við Skútagil þar sem 5 einstaklingar með geðfötlun búa í einstaklingsíbúðum og hefur það gefið mjög góða raun, að sögn Ólafs Torfasonar, forstöðumanns búsetu geðfatlaðra. Auk húsanna tveggja við Vallartún og Skútagil er á Akureyri rekið áfangaheimili við Álfabyggð þar sem rými er fyrir 7 íbúa.
Nú eru 5 manns á virkum biðlista eftir búsetu á áfangaheimili eða í þjónustuíbúð að sögn Kristínar Sóleyjar Sigursveinsdóttur, deildarstjóra búsetudeildar Akureyrarbæjar. Íbúðasambýli og íbúðir með sameiginlegri aðstöðu er búsetuform sem hentar öllum, óháð fötlun, svo framarlega sem þjónustan sem í boði er miðist við þarfir hvers og eins. Á næstu árum, til ársins 2013, er stefnt að því að afhenda fjölda íbúða af svipuðu tagi sem leysa munu af núverandi sambýli og er markmiðið að engir biðlistar verði eftir búsetuúrræðum og þjónustu.
Akureyrarbær tók í upphafi ársins 1997 að sér þjónustu við fatlaða með samningi við félagsmálaráðuneytið, gerðist það sem kallað var reynslusveitarfélag um þjónustu við fatlaða, en hafði áður verið á könnu ríkisins, á vegum Svæðisskrifstofu um málefni fatlaðra. Sköpuðust við þessa breytingu tækifæri til að færa þjónustu við fólk með fötlun skrefi framar á Akureyri en í þeim sveitarfélögum sem ekki gerðu slíkan samning. Setti bærinn sér það markmið að vera ávallt í fararbroddi hvað varðar þjónustu við fólk með fötlun, en búseta er veigamikill þáttur í lífsgæðum fólks og er því lögð áhersla á að fólk með fötlun geti valið sér búsetuform í samræmi við óskir sínar og þarfir á sama hátt og aðrir þjóðfélagsþegnar. Þá er og horft til þess að búsetuþjónusta við fólk með fötlun sé skipulögð og veitt á einstaklingsbundnum forsendum og með það viðhorf í huga að fólk með fötlun er ekki einsleitur hópur, heldur einstaklingar með fjölbreytilegar þarfir, líkt og aðrir bæjarbúar.
„Þróunin hefur verið býsna hröð hér á Akureyri, ekki er ýkja langt síðan allir voru á stofnun, vistheimilinu Sólborg, sem tók til starfa í kringum 1970, en hún var lögð niður 1996 og allir íbúarnir fluttu út í sambýli,“ segir Kristín. Undanfarin ár hefur svo markvisst verið unnið að því að íbúum sambýlanna bjóðist meira einkarými, komist í eigin íbúð kjósi þeir það. Á liðnu hausti var til að mynda tekið í notkun íbúðahús við Klettatún þar sem eru 5 íbúðir auk sameiginlegs rýmis fyrir íbúana. Það hefur að sögn Kristínar gefist vel, en sameiginlega rýmið er þó minna notað en menn bjuggust við. „Fólkið vill vera út af fyrir sig,“ segir hún.
Alls eru nú 5 manns á biðlista eftir búsetu á sambýli eða í þjónustuíbúð og að auki hafa 7 lagt inn umsókn um að fá þjónustuíbúð eða komast á sambýli á árunum 2007-2008, en þar er um að ræða yngra fólk á leið úr foreldrahúsum.
Vantar samþykki ráðuneytis áður en haldið verður áfram
Fyrir þremur árum, árið 2003, var stefna Akureyrarbæjar í búsetumálum fólks með fötlun samþykkt en þar er m.a. að finna framtíðarsýn til ársins 2013. „Við fórum af stað með bjartsýni og stórhug,“ segir Kristín um áætlunina sem fram til þessa hefur gengið eftir. Þannig er til að mynda nú verið að reisa hús með 5 smáíbúðum sem henta fjölfötluðum en það er við Geislatún. Öryrkjabandalagið og Þroskahjálp hafa gefið vilyrði fyrir því að áfram verði haldið að byggja íbúðir, en samþykki félagsmálaráðuneytis sem tryggja þarf reksturinn í kringum starfsemina skorti. „Við höfum ekki fengið beint nei enn þá, en heldur ekki samþykki fyrir því að halda áfram á sömu braut,“ segir Kristín.
Kristín og Ólafur segja nokkur brýn mál þarfnast úrlausnar varðandi málefni geðfatlaðra á Akureyri.
Búsetudeildin í samvinnu við geðdeild Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri hefur sent beiðni til yfirvalda og óskað eftir fé af svonefndum Landsímapeningum til að bæta þar úr. Eitt þeirra er endurhæfingarúrræði. „Það vantar alveg hér í bænum eitthvert millibil, sem brúar bilið frá því fólk útskrifast af geðdeild og fer inn á áfangaheimili. Það er þó nokkur hópur fólks sem gæti nýtt sér slíkt úrræði,“ segir Ólafur. Þá nefndi hann einnig að þörf sé á nýju áfangaheimili, það húsnæði sem fyrir er henti ekki alls kostar vel. Eitt þeirra brýnu mála sem þarfnast úrlausnar er að geta veitt fólki í viðvarandi vímuefnavanda úrræði í búsetumálum. Nokkrir einstaklingar ættu sér langa sögu um hringferð í meðferðarkerfinu, fólk sem gengi erfiðlega að losa sig undan vímuefnum. „Við höfum ekki getað boðið þessu fólki viðunandi úrræði varðandi búsetu,“ segir Kristín og nefndi að um lítinn hóp væri að ræða, „en hann fer hratt vaxandi. Sumir eru haldnir geðsjúkdómi en glíma að auki við fíknina,“ segir Kristín en ekki yrði gerð krafa um vímuleysi íbúa í íbúðum sem þessum hópi yrði vonandi boðið upp á ef peningar fást. „Við höfum fram til þessa ekki getað boðið þessum hópi upp á nokkurn skapaðan hlut,“ segir Kristín.
Loks nefna þau Kristín og Ólafur að tilfinnanlega skorti félagsmiðstöð, eða eins konar hlutverkasetur, aðstöðu þar sem geðfatlaðir geta komið saman á eigin forsendum og stýra sjálfir því sem þar fer fram. Í þeim efnum væri horft til Hugarafls og klúbbsins Geysis sem fyrirmynd, „þar sem notandinn sjálfur leggur áherslur og línur. Það vilja allir hafa hlutverk og þurfa að hafa hlutverk. Geðfatlað fólk hefur margt fram að færa,“ segir Ólafur.
Nú er unnið að því að koma á einhvers konar ráðgjafarþjónustu sem veitt verður fólki heima hjá sér, nokkurs konar stuðning á meðan fólk er að fóta sig að nýju í tilverunni t.d. eftir innlögn á geðdeild. „Þetta yrði svona öðruvísi heimaþjónusta,“ segir Ólafur og algjörlega miðuð við hvern og einn notanda. Einn þyrfti ef til vill aðstoð varðandi fjármál sín, annar við þrif eða jafnvel bara hvatningu til að hafa sig sjálfur í slík verkefni, aðstoð við að taka til lyf eða hvaðeina sem þarf. „Við viljum mæta notandanum á hans heimavelli og veita honum þá þjónustu sem hann sjálfur þarf á að halda,“ bætir Ólafur við, en stefnt er að því að þessi þjónusta verði í boði þegar næsta vor. „Sumir þurfa nokkra klukkutíma í viku, aðrir kannski bara eitt símtal.“
Kristín segir að vel gangi að framfylgja áætlun þeirri sem hrint var í framkvæmd fyrir fáum árum. Vissulega hafi miklar breytingar orðið í þessum málaflokki, „en við höfum talað við alla íbúa og aðstandendur þeirra og farið yfir óskir þeirra og þarfir. Allar breytingar eru gerðar í samvinnu við íbúa, starfsmenn og aðstandendur. Við upplýsum fólkið, gerum grein fyrir stöðu mála þannig að það þurfi ekki að vera órólegt þótt breytingar séu í vændum.“
Eftir Margréti Þóru Þórsdóttur
maggath@mb.is
