Þarf ekki að finna upp hjólið

En hvað er Hug­arafl og hvaða viðbót færðu sam­tök­in inn í geðheil­brigðisþjón­ust­una?

Þegar Hug­arafl, sam­tök not­enda geðheil­brigðisþjón­ust­unn­ar, var stofnað fyr­ir 14 árum sagði þáver­andi formaður sam­tak­anna að finna þyrfti nýj­ar leiðir til að bæta líðan geðsjúkra og það yrði ekki síst gert með því að þeir sem noti geðheil­brigðisþjón­ustu geti haft áhrif á hana. Síðan þá hef­ur „vald­efl­ing“ verið eitt af kjör­orðum Hug­arafls, þar sem hátt í 900 manns fá aðstoð á hverju ári vegna geðrask­ana, í formi ým­iss kon­ar stuðnings, end­ur­hæf­ing­ar og starfsþjálf­un­ar.

Mál­fríður Hrund Ein­ars­dótt­ir, formaður Hug­arafls, seg­ir stöðuna mjög al­var­lega og þörf­in hafi aldrei hafa verið meiri fyr­ir þeirra þjón­ustu þar sem ný­skrán­ing­ar hafi til dæm­is marg­fald­ast og það sé mikið álag á starf­sem­ina að þurfa á hverju ári að standa í bar­áttu til að fá fé fyr­ir hana. Á mánu­dag stend­ur til að funda með heil­brigðisráðherra og fé­lags­málaráðherra.

„Ég held að fólk geri sér ekki grein fyr­ir hvað þetta er stórt úrræði sem við höf­um í Hug­arafli. Þetta er stærsta virkniúr­ræði sem býðst hér á landi til end­ur­hæf­ing­ar fyr­ir fólk með geðrask­an­ir og það þarf að finna var­an­legri lausn til að þurfa ekki að standa í sama stapp­inu ár eft­ir ár því maður vill nýta ork­una í það frek­ar að geta sinnt fólk­inu,“ seg­ir Mál­fríður.

Horft til Hug­arafls er­lend­is

Kom­ur til Hug­arafls eru yfir 12.000 á ári og ný­skrán­ing­um hef­ur fjölgað mikið. Þannig voru ný­skrán­ing­ar, það er að segja fólk sem aldrei hef­ur komið áður, 50 tals­ins fyrstu 12 vik­ur árs­ins en allt síðasta ár voru ný­skrán­ing­ar um 150. Helm­ing­ur þess fólks sem er að koma í fyrsta sinn er á aldr­in­um 18-29 ára og virðist þjón­ust­an því höfða til yngri not­enda geðheil­brigðisþjón­ust­unn­ar.

„Hug­mynda­fræði Hug­arafls; vald­efl­ing­in, bygg­ist á því að fólk tek­ur sjálft þátt í að búa til sitt end­ur­hæf­ingar­pró­gramm og þá í sam­vinnu við fag­fólk og okk­ur sem erum kom­in í bata og vilj­um miðla af okk­ar reynslu. End­ur­hæf­ing­in fer til dæm­is fram í hópa­vinnu og ein­stak­lingsviðtöl­um og ým­iss kon­ar verk­efna­vinnu. Fólk kem­ur allsstaðar að, eft­ir sjúkra­hús­inn­lögn, að heim­an eft­ir ein­angr­un eða þegar það er farið að finna fyr­ir væg­ari ein­kenn­um.

Það hef­ur mikið verið leitað í okk­ar smiðju, bæði hér­lend­is, eins og þegar Klepps­spít­ali tók upp batamiðaða þjón­ustu, en það hef­ur líka verið leitað í okk­ar reynslu er­lend­is frá. Við höf­um til dæm­is verið í sam­bandi við Nati­onal Empower­ment Center í Banda­ríkj­un­um í gegn­um Daniel Fis­her geðlækni sem hef­ur oft heim­sótt okk­ur og þeir hafa horft til þess sem er að virka hjá okk­ur. Þá hafa há­skól­ar í Póllandi viljað fá að leita í okk­ar hug­mynda­smiðju og hrein­lega fá að gera eft­ir­mynd af henni en við höf­um ekki getað sinnt því sök­um tíma­skorts og við finn­um fyr­ir sama áhuga alls staðar á Norður­lönd­um.“

Hvað er það sem höfðar til not­enda Hug­arafls að mati Mál­fríðar?

„Meðal ann­ars held ég að það sé hvernig unnið er út frá jafn­ingja­grund­vell­in­um. Hér eru all­ir jafn­ir og fólk finn­ur áþreif­an­lega fyr­ir því að það er eng­inn æðri öðrum og ekki ójöfnuður milli meðferðaraðila og þess sem þigg­ur. Það er líka ein­falt að leita til Hug­arafls og milliliðalaust. Fólk þarf eng­ar grein­ing­ar eða til­vís­an­ir þannig að mál­in eru ekki flækt að óþörfu. Þú ert aldrei út­skrifaður í Hug­arafli og get­ur alltaf leitað þangað aft­ur og það er nokkuð stór hóp­ur sem er óvirk­ur í Hug­arafli en hef­ur komið aft­ur, hvort sem það er vegna bak­slags í bata eða að það bara vill halda tengsl­um.“

Mik­il sjálf­boðavinna

Mál­fríður seg­ir að þegar Hug­arafl byrjaði og hafði batamiðaða þjón­ustu í forgranni hafi mörg­um þótt það furðulegt.

„Það hafði svo lengi verið gengið út frá því í geðlækn­ing­um að halda ein­kenn­um niðri en ekki að fólk væri í bata­ferli. Bati er hins veg­ar mjög per­sónu­bund­inn en fyr­ir mér per­sónu­lega er bati þegar maður get­ur tekið þátt í sam­fé­lag­inu, verið með fjöl­skyld­unni og svo get­ur það eflst stig frá stigi, hversu miklu maður get­ur sinnt sem maður gat ekki áður. Sjálf kynnt­ist ég Hug­arafli fyr­ir sjö árum og var þá á sama stað og þeir veik­ustu. Með því að nýta mér vald­efl­ingu Hug­arafls er ég kom­in á þann stað þar sem ég er í dag. Bati þýðir hins veg­ar ekki að maður sé al­veg ein­kenna­laus, maður finn­ur kannski fyr­ir þeim en ræður við þau og get­ur tekið þátt í líf­inu.“

Mörg­um þykir skrýtið að heyra af því að hjá sam­tök­um sem veita slíka þjón­ustu og eru með 40-60 manns í húsi á hverj­um degi sé bróðurpart­ur starfs­ins unn­inn í sjálf­boðavinnu.

„Við erum með tvö stöðugildi á laun­um en það erum við not­end­urn­ir sem stýr­um dag­skránni og fund­um og öllu þarna í kring, not­end­ur sitja til dæm­is í stjórn fé­lags­ins.“ Aðspurð hvort Mál­fríði finn­ist önn­ur úrræði í heil­brigðis­geir­an­um ekki koma í stað Hug­arafls seg­ir hún að það sé óþarfi að vera alltaf að reyna að finna upp hjólið.

„Auðvitað þarf fólk að hafa val um hvert það fer í end­ur­hæf­ingu en það verður að fá að velja sjálft og hafa val um öfl­uga end­ur­hæf­ingu, ut­an­um­hald, og ekki vera í stöðugu kapp­hlaupi við tím­ann sem það hef­ur til að ná í bat­ann sinn. Hug­arafl hef­ur verið starf­andi í 14 ár og það hef­ur virkað. Unga fólkið hef­ur tollað hjá okk­ur svo af hverju ekki að setja fjár­magn í það sem er auðsjá­an­lega að virka?“